Om veilig te kunnen werken, moeten risico’s niet alleen bekend zijn, maar ook goed beheerst worden. Maar minstens zo belangrijk is hoe mensen die risico’s ervaren.Daarom zijn voor mij risicobeheersing en risicoperceptie beiden belangrijk voor een sterke veiligheidscultuur.
Risicobeheersing gaat over het bewust omgaan met wat er mis kan gaan. Het is het proces waarin we risico’s herkennen, inschatten wat de mogelijke gevolgen zijn en maatregelen treffen om die risico’s te verkleinen of te voorkomen.
Minstens zo belangrijk is risicoperceptie: de manier waarop mensen risico’s ervaren. Want een risico kan op papier heel groot zijn, maar als een medewerker het niet kent, niet voelt of niet serieus neemt, dan is de kans groot dat hij of zij ook minder zorgvuldig omgaat met de maatregelen die er zijn. Dat heeft direct invloed op hoe goed risico’s in de praktijk écht beheerst worden.
In mijn werk ben ik soms geschrokken van hoe weinig sommige operators en technicians weten over de grootste risico’s in hun fabriek. Minder dan ik had verwacht en, eerlijk gezegd, ook minder dan verantwoord. Zeker als het gaat om situaties die weinig voorkomen, weten zij niet altijd voldoende van de maatregelen die genomen moeten worden als er iets misgaat.
En meestal ligt dat niet aan hen. Het heeft vaak te maken met te weinig training of te weinig herhaling. Als QHSE-afdeling hebben we veel kennis van risico’s en een grote interesse daarin. Dat maakt het makkelijker om risico’s te onthouden en in perspectief te plaatsen. Datzelfde geldt niet automatisch voor iedere operator of technician.
Als we willen dat collega’s veilig werken, moeten we er dus voor zorgen dat zij die kennis niet alleen krijgen, maar die ook daadwerkelijk vasthouden en kunnen toepassen op het moment dat het erop aankomt.
Waarom zijn risicobeheersing en risicoperceptie allebei zo belangrijk voor een veiligheidscultuur?
Risicobeheersing
Risicobeheersing gaat over weten waarom iets een risico is, hoe het kan ontstaan en wat je kunt doen om het te beheersen. Dat vraagt om drie dingen:
- Inzicht – weten welke risico’s relevant zijn.
- Actie – maatregelen treffen die passen bij de situatie.
- Gedrag – zorgen dat mensen die maatregelen begrijpen en naleven.
Risicobeheersing is daarmee een taak van iedereen. Het is een essentieel onderdeel van vakmanschap.
Een volwassen veiligheidscultuur zorgt ervoor dat risicobeheersing is ingebed in de manier van werken. Dat betekent:
- dat risico’s systematisch worden herkend en besproken,
- dat maatregelen logisch, haalbaar en werkbaar zijn,
- en dat iedereen begrijpt wat zijn of haar rol is in het beheersen ervan.
In die zin is risicobeheersing de praktische invulling van een sterke veiligheidscultuur.
Risicoperceptie
Risicoperceptie is het menselijke deel van risicobeheersing: het inzicht dat bepaalt of beheersing in de praktijk echt werkt. Het gaat over hoe mensen risico’s zien, inschatten en ervaren.
Een juiste perceptie van risico’s bepaalt of ze ook daadwerkelijk effectief beheerst worden. Onjuiste inschattingen of onderschatting van risico’s kunnen leiden tot ernstige incidenten. Daarom is risicoperceptie geen ‘soft’ onderwerp, maar een voorwaarde voor effectieve risicobeheersing.
Wanneer risicoperceptie goed ontwikkeld is, herkennen mensen gevaren sneller, begrijpen ze het belang van maatregelen en handelen ze proactief.
Een organisatie kan pas een sterke veiligheidscultuur hebben als medewerkers:
- risico’s zelf herkennen in hun dagelijkse werk,
- het belang van maatregelen inzien,
- en zich persoonlijk verantwoordelijk voelen om veilig te handelen.
Met andere woorden: risicoperceptie bepaalt de mindset.
Zonder dat bewustzijn blijven mensen vooral extrinsiek gemotiveerd (“het moet van QHSE”), in plaats van intrinsiek gemotiveerd: ik wil het goed doen omdat ik het zelf belangrijk vind.
Tot slot
Een veilige organisatie vraagt dus om twee dingen: verstand van risico’s én gevoel voor risico’s.
Systemen, procedures en maatregelen zijn onmisbaar, maar ze werken alleen als mensen begrijpen wat er op het spel staat en waarom het ertoe doet.
Wat vinden jullie: hoe belangrijk zijn risicobeheersing en risicoperceptie voor een sterke veiligheidscultuur?